Warnow: Spoorloos op de Noordzee

Gepubliceerd op 15 december 2023

Het verhaal van de Warnow

‘Nederlandse zeilboot vermist’ kopte Teletekst op 29 april 2013. Het bericht ging over de Warnow, een loodsboot uit 1959 die vanaf 2008 omgebouwd was tot zeilboot. Van de boot en de drie Nederlandse opvarenden, die twee weken daarvoor uit het Schotse Stonehaven vertrokken, is nooit meer iets vernomen. Journalist Hans Steketee deed voor NRC verslag over de vermissing. Afgelopen najaar verscheen zijn boek ‘Warnow. Een schip, een man, een droom’. Tijdens de Hiswa Amsterdam Boatshow 2020 vertelt hij erover op de Mainstage.

Door Lilian Verdoorn

De Warnow als loodsboot (foto: Stan Muller).

“Ik dacht: wat is dít?” James ‘Jim’ Brown was twintig jaar visser en heeft zelf boten gebouwd, maar zo’n raar scheepje met een kraan als mast had hij nog nooit gezien. Brown is havenmeester in het Schotse Stonehaven, waar de Warnow ruim twee weken voor het Teletekstbericht vijf dagen afgemeerd had gelegen. Daarna is de verbouwde loodsboot nog één keer gezien, op 17 april 2013 bij het Draupner gasplatform, halverwege de Noordzee tussen Schotland en Noorwegen. Op deze plek en diezelfde dag haalden de mobiele telefoons van Marnows kapitein Arnoud Brinkman voor het laatst data binnen. Sindsdien ontbreekt ieder spoor van het schip, van Arnoud en van de andere twee opvarenden, Tirza Smit en Peter van Liere.
Hans Steketee trof havenmeester Brown tijdens een van zijn bezoeken aan Engeland en Schotland na het verontrustende nieuwsbericht. De onderzoeksjournalist raakte in de ban van de verdwijning van de Warnow. Hij sprak met familie en bekenden van de opvarenden en reisde ook af naar Duitsland en Noorwegen voor een reconstructie van deze tragedie.

Lijp ding

Jim Brown had geen ongelijk, de Warnow was inderdaad een opvallende verschijning. ‘Een ‘lijp ding’, ‘die boot die voor geen meter klopt’, een ‘sjofel werkscheepje’ en een ‘raar schip’ omschreven andere betrokkenen met wie Steketee sprak over het stalen scheepje. De Warnow was een loodsboot van 15,7 meter met een donkergrijze, robuuste romp, een forse hijskraan als mast en een wit stuurhuisje voorop. Oorspronkelijk was dat laatste achterop het schip gepositioneerd en een stuk groter. Arnoud had het stuurhuis verzaagd en verplaatst, maar de originele patrijspoorten zaten er nog in, inclusief een slingerruit, die ervoor zorgde dat de schipper zicht hield bij regen en buiswater. Dat raampje draaide constant om zijn middelpunt en slingerde zo het water weg.

De Warnow was de eerste van een serie loodsboten, die in Rostock gebouwd werden door de Neptunus-werf. De boot werd in die toenmalige Oost-Duitse havenstad te water gelaten in 1959. Nadat de boot dertig jaar lang loodsen van en naar zeeschepen rondom de haven van Rostock had gevaren, werd hij samen met vijf andere boten in 1990 verkocht aan twee Rotterdammers. Henk Poot, een van de nieuwe eigenaren, zag zijn aankoop pas voor het eerst toen de Warnow arriveerde in Nederland. Hij was direct gecharmeerd van het scheepje en besloot het zelf te houden als werkboot en niet door te verkopen, zoals hij aanvankelijk van plan was.

Na de verbouwing, met een kraan als mast (foto: Jesse den Dulk).

Verslaving

Na enkele werkzame jaren in Nederland belandde de Warnow half roestig op de wal vlakbij de Van Brienenoordbrug. Daar spotte Arnoud in 2002 de motorboot. Hij woonde op dat moment in Schiedam op de platbodem ‘Iwan’ en wist direct: dit wordt mijn boot. Hoewel hij geen rooie cent had, kwam hij dankzij een charmeoffensief van zijn dochter richting verkoper Henk Poot toch tot een deal.

“Arnoud was een slimme jongen, hij had gymnasium gedaan, maar hij zette zich af tegen de gevestigde orde”, vertelt Steketee. “Hij zocht altijd de grenzen op. Zo wilde hij een keer heroïne gebruiken. Hij was ervan overtuigd dat hij niet verslaafd zou raken, maar dat gebeurde wel.” Arnoud kickte af, pakte zijn leven weer op, maar doorsnee was zijn bestaan geenszins. Hij speelde saxofoon bij verschillende bandjes en startte op aanraden van een vriend een onderhoudsbedrijfje voor binnenvaartschepen in zijn thuishaven. Ondertussen verbouwde hij de Warnow naar eigen inzicht. Hij noemde het werken aan de boot, waar hij ook op woonde, zijn nieuwe verslaving.

Knus

Steketee heeft de Warnow nooit gezien, maar wel gevaren met een soortgelijke loodsboot. “Een aantal schepen uit dezelfde serie is in Nederland terecht gekomen, waaronder de Krabbe. Ik mocht een kijkje nemen aan boord van deze boot, die nu eigendom is van Zeehengelclub Dow.” Een paar keer per week varen leden van die club uit met de oude loodsboot om te vissen op de Westerschelde.

“De Warnow was geklonken terwijl de naden van de Krabbe gelast zijn, maar verder waren de twee boten nagenoeg identiek”, vertelt de journalist. Hij schrijft over de Krabbe: “Dit schip is diep en wijd, ruimer dan het vanbuiten lijkt, en toch knus. De motor staat half onder de trap soepel te ronken. Voor de motor is de kajuit: een ruimte waarin je met gemak kunt staan.” Hij vertelt: “Arnoud had voorin de punt een bed gemaakt. Ik kan me goed voorstellen hoe hij op de boot gewoond heeft.”

Noorderlicht

De Warnow was niet helemaal meer in originele staat toen Arnoud hem kocht. Er waren bolders op het voor- en achterschip gelast en de 150 pk diesel van Schwermaschinenbau Karl Liebknecht was vervangen door een Mercedes van 250 pk. “Op de motor varen kostte natuurlijk veel brandstof. Er moest een zeil op komen, zodat Arnoud er voordelig mee kon varen”, vertelt Steketee. Arnoud tikte een oude kraan op de kop die als mast moest dienen. Daarin bevestigde hij het zeil van een oude tjalk, waardoor de Warnow omgevormd werd tot een zeilende motorboot.

1 en 2 Het verzaagde stuurhuis van de Warnow en dat van de Krabbe. (foto: Hans Steketee). 3 Loodsboot De Krabbe is identiek aan de originele Warnow en is nu eigendom van Zeehengelclub Dow. (foto: Hans Steketee).

Later trok zijn vriendin, achtergrondzangeres Tirza Smit bij hem in. Steketee: “Ze voeren regelmatig samen met de boot door Nederland. Naar het Haringvliet of een grindgat bij Maurik.” In 2012 maakte Arnoud zijn eerste langere tocht op zout water met de Warnow, naar het Oerol Festival op Terschelling. Hierna opperde hij een ambitieus plan: varen naar Zweden. Die bestemming werd later bijgesteld naar het Noorderlicht. Arnoud verzamelde een groep van zeven mensen, onder wie Tirza, die hem zouden vergezellen. Zij waren overwegend jong, vrijbuiters, alternatievelingen, sommigen hadden nog nooit gevaren en al helemaal niet op zee. Zij hadden geen idee waar ze aan begonnen. Steketee: “Het ging om het avontuur. Zij hadden geen behoefte aan een tot in de puntjes afgewerkte boot. Deze boot voer, ze vertrouwden de kapitein en dat was voldoende.”

Onderwaterschip

Het plan was om eerst naar Schotland te varen en dan over te steken naar Noorwegen. De opvarenden, en uiteraard ook Arnoud, waren ervan overtuigd dat de boot zeewaardig was, maar Steketee ziet dat anders. “Het onderwaterschip van deze loodsboot is niet gemaakt om mee te zeilen, de boot had niet eens een kiel”, zegt hij. Dat een motorboot wordt omgebouwd tot een zeilboot is sowieso een zeldzaamheid, merkt hij op. “Dat een zeilboot verbouwd wordt tot motorboot gebeurt wel vaker. Soms wordt die zelfs uiteindelijk wéér tot zeilboot teruggebouwd. Maar andersom, van motorboot naar zeilboot, dat zie je maar weinig.”

In zijn boek schrijft hij: “Ze (De Warnow) is bescheiden, loyaal, een schip dat nooit geklaagd heeft. Niet toen ze na een heel werkzaam leven werd verkocht, niet toen Arnoud haar onherkenbaar verbouwde en niet toen hij haar dwong op een andere zee te varen dan waarvoor ze gemaakt was.”

1 De Warnow, op deze foto drooggevallen in de haven van Montrose, had geen kiel. 2 De Britse kustwacht redde de Warnow ternauwernood voor de kust van Whitby. (foto: RNLI). 3 Arnoud (r.) en twee opvarenden tonen de krant met het verhaal over hun redding. 4 De originele bouwtekening van de Warnow. (bron: boek ‘Das Lotsenwesen der DDR’).

Redding

Het pretentieloze scheepje vertrok op zondag 17 maart 2013 uit de haven van Schiedam voor de oversteek naar Engeland met aan boord de acht avonturiers. Na vijf dagen varen, met een netto snelheid van nog geen 2 knopen en windkrachten oplopend tot 9 Bft, startten zij de motor om de haven van Whitby binnen te lopen. Die weigerde. Dagenlang slingeren op de golven had vuil in de brandstoftank losgeschud, met verstopte leidingen en filters als resultaat. De Britse kustwacht wist hen in de onstuimige golven ternauwernood naar het noordelijker gelegen Middlesborough te slepen.
Na de nodige reparaties aan hun boot voeren ze via Montrose door naar Stonehaven. De aanvankelijke euforie van hun aankomst in Engeland maakte bij vijf van de acht opvarenden geleidelijk plaats voor twijfel; zij besloten hun reis niet voort te zetten. Arnoud kon zijn droom echter niet laten varen en wist Tirza en Peter ervan te overtuigen met hem naar Noorwegen te varen. De groep splitste zich op in Stonehaven.

“Wat ik niet begrijp is dat Tirza niet met de vuist op tafel heeft geslagen Zij was de enige die invloed op Arnoud had, naar wie hij luisterde. Als zij gezegd had: ‘Dit doen we niet’, dan waren ze vast niet vertrokken vanuit Stonehaven”, denkt Steketee. Maar ze vertrokken wel, op maandag 15 april 2013. De weersvoorspellingen waren slecht: een zuidenwind, windkracht 6 of 7 Bft, die zou afnemen tot 4 of 5 Bft maar later weer zou aantrekken tot mogelijk 7 of 8 Bft. Havenmeester Jim Brown zegt Arnoud nog gewaarschuwd te hebben. “Ik zei: ‘Je bent gek als je nu gaat. (…) Waarom zou je niet twee dagen wachten?’ Je moet altijd naar the locals luisteren, altijd. Maar deze schipper was niet het type om advies op te volgen.”

Scenario’s

Steketee neemt in zijn boek verschillende scenario’s onder de loep die de verdwijning van de Warnow en zijn bemanning kunnen verklaren. “De meeste zijn onwaarschijnlijk. Zo zou een helderziende ze hebben gezien bij de Shetlandeilanden, maar daar ontbreekt ieder spoor.” Ook de mogelijkheid dat ze overspoeld zijn door een zogenaamde freak wave, een zeldzame supergolf, weerlegt Steketee in zijn boek. De optie dat ze ongemerkt overvaren zijn door een vrachtschip heeft hij ook onderzocht. Steketee bekeek de AIS-gegevens van alle schepen die daar in die periode voeren en liet hun koers kruisen met de meest waarschijnlijke koers van de Warnow. Een overvaring lijkt onwaarschijnlijk.

“Na twee dagen varen, dag en nacht, in zwaar weer zijn ze waarschijnlijk vermoeid geraakt. Een stuurfout is dan zo gemaakt. Ik denk dat ze zijn omgeslagen”, zegt Steketee. Daarmee volgt hij de lijn van de Noorse kustwacht. Die staakte de zoektocht op 8 mei 2013, met instemming van hun Nederlandse collega’s. “Het is de vraag of dit schip (zonder kiel) en in die technische conditie de eigenschappen heeft om in zulk weer de Noordzee over te steken. Onze veronderstellingen: het schip is waarschijnlijk verloren gegaan bij of kort na het passeren van het Draupnerveld op 18 april. Het is waarschijnlijk erg snel gegaan, waardoor de bemanning geen tijd had iemand te waarschuwen”, schrijven de Noren in hun logboek.

Kans van slagen

Steketee heeft zijn boek geschreven om inzicht te krijgen in de beweegredenen en persoonlijkheid van Arnoud. Waarom besloot hij op een ruige Noordzee te varen met een boot die daar niet geschikt voor was? Waarom deed Arnoud dingen die een ander wel overweegt maar niet durft? “De drang naar avontuur herken ik, maar ik ben veel voorzichtiger”, verklaart hij. “Arnoud had weliswaar een vaarbewijs en wel wat voorzorgsmaatregelen genomen, maar ze hadden geen AIS aan boord, geen EPIRB, geen satelliettelefoon, geen reddingsvlot. Wel reddingsvesten, maar dat waren voornamelijk van die oude dingen met blokken schuim erin.” Toch meent hij dat hun reis wel kans van slagen had. “Natuurlijk hadden ze het kunnen redden, maar niet met het weer bij hun vertrek uit Stonehaven. Ik zou niet uitgevaren zijn. Maar bij rustig weer met een wind uit het zuidwesten hadden ze het kunnen redden, in ieder geval tot Stavanger.”

Hans Steketee

Het zal altijd onduidelijk blijven wat er precies is gebeurd, realiseert de schrijver zich. Maar met het verschijnen van zijn boek heeft hij de zoektocht naar het omgebouwde loodsbootje en de bemanning na zes jaar los kunnen laten.

Klik hier voor meer informatie over het boek.

Mogelijk interessante artikelen