Inspelen op het lozingsverbod
Hoopvolle ontwikkelingen
Sinds 2009 geldt een verbod voor pleziervaart op het lozen van toiletwater in het oppervlaktewater. Terwijl er nog steeds levendig wordt gediscussieerd over de wet- en regelgeving, vinden nieuwe interessante producten hun weg naar de markt die Inspelen op het lozingsverboden zijn er ontwikkelingen langs de waterkant, die inspelen op het lozingsverbod. Motorboot geeft een overzicht.
Door Jolanda Teering
Toiletwater over boord zorgt voor bacteriologische verontreiniging van het oppervlaktewater. Het tast de waterkwaliteit aan en geeft gezondheidsrisico’s voor mensen die in dit water zwemmen en recreëren. Pleziervaart en recreatie in het water gaan vaak samen: er wordt een rondje om de boot gezwommen, gebalanceerd op een supboard of waterspelletjes gedaan met de (klein)kinderen. Toch hebben juist pleziervaarders door de jaren heen ook hun vragen en zorgen geuit over het lozingsverbod, bijvoorbeeld na de aankondiging van de verplichte verzegeling van de vuilwatertank enkele jaren geleden. Nu worden veranderingen vaak aarzelend ontvangen, dat is onder pleziervaarders niet anders. Maar het merendeel van de pleziervaarders geeft aan wel degelijk uitvoering te willen geven aan het lozingsverbod. Om inspelen op het lozingsverbod blijkt nog een hele uitdaging.
Booteigenaren en organisaties die zich inzetten voor de watersport hebben bij herhaling aandacht gevraagd voor praktische en betaalbare alternatieven ten behoeve van het toiletgebruik aan boord. Serieuze oplossingen die aansluiten bij hoe mensen varen en hun boot gebruiken. Er is daarbij veelvuldig kritiek geuit op het aantal en de spreiding van vuilwaterinnamepunten over het land en de bereikbaarheid en de werking van deze afzuigpunten. Met dit in het achterhoofd hebben booteigenaren aangegeven een voorkeur te hebben voor het plaatsen van een zuiveringsinstallatie aan boord, indien die beschikbaar komt, in plaats van een vuilwatertank. Het zelf zuiveren van toiletwater is een duurzame oplossing, in eigen beheer en het maakt je onafhankelijk van voorzieningen aan de wal.
Zuiveringsinstallaties
Inspelen op het lozingsverbod doet de overheid via de Regeling lozen buiten inrichtingen (Rlbi) uit 2019. Met die regeling is het voor pleziervaart mogelijk gemaakt om toiletwater te zuiveren aan boord en vervolgens te lozen. Het is daarmee ook wettelijk toegestaan om een zuiveringsinstallatie voor toiletwater aan boord te gebruiken. In de regeling zijn richtlijnen geformuleerd waaraan deze zuiveringsinstallaties moeten voldoen. Zo kunnen ontwikkelaars van deze installaties producten ontwikkelen die daadwerkelijk mogen worden gebruikt op de Nederlandse markt. Om de productontwikkeling aan te jagen heeft de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) in 2019 namens het Ministerie van Infrastructuur & Waterstaat (I&W) een voorlichtingsbijeenkomst gehouden voor bedrijven uit de watertechnologiesector. Met de voorkeur van booteigenaren voor het zelf zuiveren van toiletwater leken alle seinen op groen voor het ontwikkelen van kleine zuiveringsinstallaties voor de pleziervaart.
Helaas blijkt nu drie jaar later van een doorbraak nog geen sprake. Navraag bij verschillende Nederlandse bedrijven die kleinschalige toiletwaterzuiveringssystemen produceren leert dat een systeem zoals beschreven in de Regeling lozen buiten inrichtingen nu niet rendabel is om te produceren. De ontwikkelkosten zijn hoog. Bestaande kleine installaties die bijvoorbeeld gebruikt worden in tiny houses moeten in ontwerp worden aangepast om in te kunnen bouwen in een schip.
Daarnaast moet het filtersysteem zodanig werken dat het voldoet aan de microbiologische eisen van de Zwemwaterrichtlijn, in het bijzonder de aanwezigheid van zogenaamde poepbacteriën. In afwijking van andere Europese landen is deze Zwemwaterrichtlijn in Nederland ook van toepassing verklaard buiten aangewezen zwemwaterlocaties met als reden dat hier vaker ook buiten aangewezen zwemlocaties wordt gezwommen (wat in Nederland in veel gevallen ook is toegestaan). Dat stelt in ons land dus extra eisen aan het filtersysteem. Het certificeringsproces is hiervoor nog niet ingericht. Naast de hoge kostprijs van het systeem neemt de installatie ook serieus ruimte aan boord in, vergelijkbaar met een flinke vuilwatertank. Dat maakt een dergelijk filtersysteem vooral geschikt voor grotere jachten.
Lonkend perpectief
Zijn daarmee alle kansen voor kleine zuiveringsinstallaties aan boord verkeken? Nee, in Duitsland is een initiatief dat zeer de moeite waard is om in de gaten te houden. In 2015 heeft het Duitse bedrijf Tom Logisch in een innovatietraject met behulp van crowdfunding het product Enteron ontwikkeld. Enteron is een volledig biologisch mini-filtersysteem specifiek ontwikkeld voor zeil- en motorjachten.
De werking ervan is heel gebruiksvriendelijk. Na het toiletgebruik kan het toilet ‘gewoon’ worden doorgespoeld. Het toiletwater komt dan in de eerste tank van het filtersysteem terecht, dat ontlasting en toiletpapier vermaalt. Het toiletwater wordt vervolgens door speciale slangen gepompt waarin levende bacterieculturen het water filteren. Het water komt vervolgens in een derde tank waar eventuele resten nog worden gefilterd en teruggevoerd naar het bacteriële filter. Het schone water wordt via een laatste filter overboord gepompt, het oppervlaktewater in. Enteron kent een paar gebruiksvoorwaarden, onder andere bij het schoonmaken van de toiletten, in verband met het gebruik van levende bacteriën. Ook wanneer toiletten een langere tijd niet gebruikt worden zullen nieuwe bacteriën aan het systeem moeten worden toegevoegd.
Inmiddels is Enteron doorontwikkeld en gecertificeerd volgens internationale standaarden en te koop voor particulieren en bedrijven zoals jachtbouwers en verhuurorganisaties die de installaties willen inbouwen in hun vloot. In Nederland heeft Linssen Yachts aangekondigd de twee grootste modellen die zij op dit moment bouwt, de Linssen Grand Sturdy 500 AC Variotop en de nieuwe Linssen 55 SL AC Variotop, standaard te gaan leveren met het Enteron-filtersysteem. Het filtersysteem komt in plaats van de zwartwatertank en neemt ongeveer evenveel ruimte in beslag. Bij Motorboot zijn op dit moment geen andere vergelijkbare initiatieven bekend. Voor meer informatie over Enteron zie https://tomlogisch.com/enteron/.
Droogtoiletten
Als we het hebben over inspelen op het lozingsverbod, dan is een heel andere ontwikkeling. Deze richt zich op de voorkant van het proces, het toilet zelf. Iedereen kent voorbeelden van losse toiletsystemen die niet aangesloten zijn op een afvoer. Vaak roept het de herinnering op aan wandelingen door de haven met volle cassettes uit het chemische toilet. Of units met losse zakken die na ieder toiletgebruik vervangen moeten worden. Daar zijn in de loop van de jaren nieuwe vormen van droogtoiletten bij gekomen die meer duurzaam zijn en geurvrij in gebruik.
Bij Ecosave, specialist in droog- en composttoiletten, hebben ze in de afgelopen jaren het droogtoilet doorontwikkeld en specifiek geschikt gemaakt om te gebruiken aan boord. Het nieuwe droogtoilet is kleiner en compacter gemaakt dan de modellen voor aan de wal, voor bijvoorbeeld in tiny houses. Ook is het mooi vormgegeven en zo ontworpen dat een huidig toilet eenvoudig te vervangen is. Bovendien scheidt dit droogtoilet de urine van de ontlasting en het toiletpapier en voert het apart af naar de grijswatertank. Urine mag sinds 2019 namelijk wél ongezuiverd worden geloosd. Er is geen sprake van een los urinereservoir dat regelmatig geleegd moet worden. Een emmer in het toilet vangt de ontlasting en het toiletpapier op. Bij normaal dagelijks gebruik door twee personen aan boord volstaat het om de emmer eens in de één à twee weken te legen. Droge ontlasting stinkt niet en een ingebouwde ventilator in het toilet verwijdert de resterende geur, die ondanks het afscheiden van urine aanwezig kan zijn. Het toilet werkt zowel op 12 V als op 110-240 V.
Vuilwaterinnamepunten
Naast de ontwikkeling van nieuwe producten voor aan boord, om makkelijker uitvoering te geven aan het verbod op het lozen van toiletwater, zijn er ook ontwikkelingen vanaf de waterkant te melden die inspelen op het lozingsverbod. Ze volgen op de vele vragen die gesteld zijn door pleziervaarders.
In het voorjaar van 2022 is Waterrecreatie Nederland, in opdracht van het Ministerie van I&W, gestart met de informatieve communicatiecampagne over het belang van schoon oppervlaktewater. Daarnaast heeft Waterrecreatie Nederland, ook in opdracht van het Ministerie van I&W, het initiatief genomen om alle bekende vuilwaterinnamepunten in Nederland in kaart te brengen en te voorzien van de status van ieder innamepunt. Om dit overzicht in de komende periode up-to-date te krijgen wordt pleziervarend Nederland opgeroepen hun ervaringen te delen via de melder op de website van Waterrecreatie Nederland (zie de QR-code op deze pagina). Hierop staat een eenvoudige vragenlijst over de locatie van het innamepunt, de bereikbaarheid, of het innamepunt functioneert, of kosten zijn verbonden aan het gebruik ervan en of het innamepunt altijd open is. En indien nodig kunnen nog andere opmerkingen worden achtergelaten. Alle informatie die gedeeld wordt is vervolgens vindbaar op de viewer, de overzichtskaart van innamepunten in Nederland (https://waterrecreatienederland.nl/viewer-vuilwater-innamepunt/). Een actueel overzicht van vuilwaterinnamepunten gaat helpen om in beeld te krijgen welke acties nodig zijn om het gebruiksgemak rond deze innamepunten te verbeteren. En om de vicieuze cirkel van weinig gebruik – beperkte reparatie en onderhoud – nog minder gebruik – nog minder reparatie en onderhoud – te doorbreken.
Verzegelingsplicht
Hoewel het verbod op het lozen van toiletwater in het oppervlaktewater al dertien jaar van kracht is, komen nieuwe productontwikkelingen en een voorzichtige impuls aan vuilwaterinnamepunten aan de wal pas recent van de grond. Tegelijk wordt op de achtergrond gewerkt aan een wetswijziging die de verzegeling van vuilwatertanks aan boord van pleziervaart verplicht. Op het moment van schrijven van dit artikel werkt het Ministerie van I&W aan een definitieve reactie op de internetconsultatie over deze wetswijziging die in het najaar van 2021 heeft plaatsgevonden. De internetconsultatie heeft bijna 4.000 reacties opgeleverd die worden meegewogen in de besluitvorming. Zo lijkt er een overgangstermijn te gaan komen zodat er meer tijd en ruimte is voor kennisverbetering, bewustwording en productontwikkeling die inspelen op het lozingsverbod en investeringen die booteigenaren moeten doen. Het Ministerie verwacht dat de Ministerraad nog dit jaar een besluit zal nemen over de verzegeling, welke zal landen in het Besluit Activiteiten Leefomgeving (Bal). De Bal wordt van kracht bij de inwerkingtreding van de Omgevingswet.
Ervaringen delen
Veel booteigenaren denken na over duurzaam varen, onder andere door het plaatsen van zonnepanelen, elektrisch varen en het toepassen van ecologisch verantwoorde producten en materialen bij onderhoudswerkzaamheden die inspelen op het lozingsverbod. Regelmatig is hierover contact met de redactie van Motorboot. Als redactie plaatsen wij het onderwerp ‘niet meer lozen in het oppervlaktewater’ binnen de grotere beweging naar duurzaam varen, maar het onderwerp staat in zekere zin nog in de kinderschoenen. Om sneller samen meer kennis op te doen zijn we op zoek naar de ervaringen van Motorboot-lezers, havenmeesters, jachtverhuurders, jachtbouwers en andere betrokkenen met oude en nieuwe oplossingen om geen toiletwater meer te hoeven lozen. Mail ze naar redactie@motorboot.com zodat we de informatie kunnen bundelen. Wordt vervolgd! 
Mogelijk interessante artikelen
Meer berichten in deze rubriek
