DE WOLKEN LEZEN

DE WOLKEN LEZEN: IN WEER EN WIND

Meestal kijk je op je telefoon, tablet of computer, of je luistert de weerberichten als je wilt weten wat voor weer het gaat worden. Toch kan het weer lokaal anders uitpakken dan verwacht. Hoe kun je zonder moderne hulpmiddelen zelf inschatten welk weer op stapel staat? Voor tekst en uitleg kijkt Motorboot samen met meteoroloog Wilfred Janssen omhoog naar de vorm en beweging van de wolken.

Door Marjolein Scherrenberg

“Niets is zo veranderlijk als het weer”, vertelt Wilfred Janssen, meteoroloog bij Infoplaza. Vanuit het kantoor van Infoplaza heb je een prachtig uitzicht over de omgeving en op het wolkendek van die dag. Wilfred zit achter zijn bureau, op zijn schermen staan verschillende weermodellen. Hij stelt de weersverwachting dagelijks samen met zijn collega’s. Vooral onstuimig weer is boeiend, zo vertelt hij. Als anderen naar binnen gaan, dan gaat hij juist naar buiten. Hij kent de signalen van omslaand weer als geen ander. “Je herkent veranderend weer onder andere aan verticaal ontwikkelende bewolking”, legt hij uit. “Dan zie je van die kasteeltorentjes ontstaan, cumulus castellanus. Je weet dan dat er binnen een paar uur onweer aan kan komen. Continu groeiende stapelwolken laten zien dat het onstabiel weer is. En bij hele hoge, dikke bewolking kun je zware buien verwachten. Tegenwoordig zie je zware buien steeds meer, dat maakt actieve bewaking van onze kant nodig.”

DRIE LAGEN

Wilfred legt uit dat bewolking grofweg onder te verdelen is in drie lagen. Hoge bewolking bevindt zich tussen zeven en twaalf kilometer hoogte. Je ziet op die hoogte witte vegen; vederwolken of cirruswolken waar het zonlicht nog doorheen schijnt. Soms zie je een kring om de zon. Die wordt veroorzaakt door ijswolken die laten zien dat er weersverandering aan zit te komen, er is dan veel wind op die hoogte.

Altocumulus, grote velden stapelwolken met soms een golfvormige structuur, bevinden zich lager in de lucht, tussen twee en zeven kilometer hoogte. Deze velden ontstaan wanneer koudere lucht op grote hoogte binnenstroomt en kan daarmee een voorbode zijn voor weersverandering, zeker als zij snel aangroeien. Soms zie je bij deze middelhoge bewolking een egaal grijs wolkendek, altostratus. Dit ontstaat op de grens tussen koude en warmere lucht. Meestal wordt de bewolking snel dichter en gaat het regenen. Op deze hoogte, maar ook onder twee kilometer hoogte zie je nimbostratus, een uitgestrekt grijs wolkendek waaruit onafgebroken neerslag kan vallen.

Onder de twee kilometer zie je vaak grote witte bloemkoolvormige wolken, met een platte onderkant, cumulus. Die brengen mooi, droog weer, lekker vaarweer dus. Mocht het toch gaan regenen, dan is het een kort buitje. Soms zie je die prachtige witte wolken later op de dag veranderen in donderwolken, cumulonimbus. Je ziet ze vooral in de zomer, deze zijn een voorbode van onweer. Losse, grijze plukken wolken geven niet per definitie regen.

ZELF VOORSPELLEN

“Soms zie je ‘s morgens vroeg van die kleine mistbankjes of kleine stapelwolken. Die voorspellen stabiel weer”, legt Wilfred uit. Een nat scheepsdek voorspelt mooi weer, als het die nacht tenminste niet geregend heeft. Er is dan weinig wind. Mocht het regenen, dan kun je voorspellen dat het om slechts een buitje gaat. Wilfred: “Kun je door de neerslag heen kijken, dan duurt de bui ongeveer een kwar-tier. Als je er niet doorheen kunt kijken, dan kan de neerslag veel langer aanhouden.”

Wanneer we beter kunnen wegblijven van het water is lastig te zeggen, geeft Wilfred aan. “Je ziet hooguit signalen. Onweersbuien zijn het gevaarlijkst, dat zijn regelmatig, snel bewegende systemen, ze behelzen een vrij groot gebied. Je ziet ze vaak op de buienradar in een beetje gebogen vorm bewegen. Als de lucht begint te betrekken ben je eigenlijk al te laat. Soms hoor je heel in de verte gerommel, dan zou je eigenlijk al naar de kant moeten gaan. Als je ’s morgens kleine wolkjes ziet, zit er vocht in de lucht, er zit dan een weersverandering aan te komen.”

WINDRICHTING

Ook de windrichting heeft een redelijke weerverwachtende waarde. Komt de wind uit het westen of zuidwesten dan heb je kans op regen, de wind komt dan van zee en heeft veel waterdamp meegenomen. Noorden- en oostenwind geven in de zomer meestal mooi weer, in de winter juist vorst of sneeuw. Bij zuiden- of zuidoostenwind mag je uit-gaan van mooi weer. De wind voert dan warme lucht vanuit het Middellandse Zeegebied aan. Wilfred: “In de zomer ontstaat soms een ‘Spaanse pluim’; zeer warme en vochtige lucht wordt vanuit Spanje/Portugal onze kant op gestuwd. De warme luchtlagen schuiven als het ware onder de koelere luchtlagen, waardoor broeierig weer kan ontstaan. In de zomer kan dit zorgen voor zware regen en onweersbuien en daarbij ook hagel in onze gebieden.” Als de wind door het noorden richting oost gaat blijft het weer zelfs langere tijd goed. De wind gaat ‘met de klok mee’, ofwel een ruimende wind. Tegenovergesteld, ‘tegen de klok in’, heet een krimpende wind. De wind verandert dan van zuid naar oost; er komt dan iets aan, mogelijk neerslag, maar dat is niet per definitie zo. Soms zie je wolken verschillende richtingen op bewegen, dan is er verhoogde kans op slecht weer. Wilfred vertelt: “Vroeger werd nog wel eens gesproken over ‘krimpers zijn stinkers’. Krimpende wind kan inderdaad snel slecht weer brengen.”

AVONDROOD

De kleur van de lucht biedt ook een handvat om het weer te voorspellen. Zie je ’s avonds een rode avondlucht én is er westenwind, dan komt er een hogedrukgebied aan en mag je de volgende dag rekenen op mooi vaarweer. Zie je echter een rode zon in de ochtend, dan zit er vocht in de bovenlucht en is het mooie weer vermoedelijk voorbij. Niet voor niets luidt het spreekwoord: morgenrood brengt water in de sloot. En zo zijn er veel meer gezegdes over het weer. Wilfred: “Soms werken wijsheden uit het verleden nog verrassend goed, zoals die van het ochtendrood.”

WATERHOOS

Zo nu en dan zie je een waterhoos op het IJsselmeer. Wilfred legt uit: ”Vroeger zag je ze tussen begin augustus en het eind van de zomer, maar we hebben ze dit jaar al eerder gezien. Ze zijn erg lokaal en ontstaan bij rustig weer met weinig wind vlakbij buien of stapelwolken. Het water moet dan wel warmer zijn dan 18 graden. Vaak zie je meerdere waterhozen ontstaan.” Watersporters kunnen waterhozen maar beter mijden, vanwege de kans op schade aan de boot of zelfs het omslaan daarvan. “Als er één bij je in de buurt is, wegwezen daar!”, adviseert Wilfred.

KIJK OM JE HEEN

Soms bieden flora en fauna ook een aanknopingspunt voor de weersvoorspelling. Zijn bloemen en planten bijvoorbeeld goed te ruiken in de ochtend, dan nadert een lagedrukgebied met mogelijk regen. Staan koeien op een kluitje in de wei, dan is er slecht weer op komst. Ze zoeken, net als schapen, een schuilplaats of beschutting bij elkaar als het kort gaat regenen. Regent het maar staan de koeien gewoon verspreid in de wei, dan blijft het lang regenen. Als vogels hoog in de lucht vliegen duidt dat meestal op mooi weer, als het weer verslechtert vliegen ze lager. Wilfred heeft daar een weetje over: “Dat komt omdat de wind dan vaak aantrekt. Insecten (voedsel voor de vogels, red.) gaan dan lager bij de grond vliegen, omdat daar minder wind is. Dus vandaar de wijsheid: Vliegen de zwaluwen laag bij de grond, dan komt er slecht weer aan.”