Onderstaand twee artikelen over hoogwater. Het eerste ‘Water als spelbreker’ is het ervaringsverhaal van een pleziervaarder die tijdens het onverwacht hoge water op de Maas in Roermond strandde en daar zo goed en zo kwaad als het ging de boel drijvende hield.
In het tweede artikel komen experts van Rijkswaterstaat en ‘Varen doe je samen!’ aan het woord over die uitzonderlijke situatie. Ze blikken terug en vertellen wat je het beste kunt doen in zo’n penibele situatie.
OP DE GROTE RIVIEREN HOOGWATER
WATER ALS SPELBREKER
Afgelopen zomer maakten Albert en Hanny Remmelts vanuit hun thuishaven in Alphen aan den Rijn een toertocht richting het zuiden, met als einddoel Maastricht. Extreme regenval dwarsboomde hun plannen en zorgde ervoor dat zij niet verder kwamen dan Roermond. Daar beleefden zij spannende momenten terwijl het water tot recordhoogten bleef stijgen.
DOOR ALBERT EN HANNY REMMELTS
Op 5 juli 2021 verlaten wij met onze splinternieuwe Luna 34 ‘Calypso’ (zie deel 3 van het verslag van de bouw van deze boot elders in dit nummer, red.) onze thuishaven in Alphen aan den Rijn, met als doel Maastricht. Vanwege corona wordt dit geen rondje via België, maar een heen-en-weertje over de grote rivieren. Via de Hollandse IJssel, Noord, Dordtse Kil, Hollands Diep en Maas gaat de reis naar het zuiden. In Blerick ontmoeten wij vrienden, die net als wij een nieuw schip hebben: de Aqua-Lion. Onze plannen lopen uiteen, de Aqua-Lion zal via het Maas-Waalkanaal richting Tolkamer gaan terwijl wij de Maas verder zullen opvaren naar Maastricht. Als wij de volgende ochtend in de regen naar Roermond vertrekken, besluiten onze vrienden nog een dag met ons mee op te varen. Er staat ongeveer 1 km/u tegenstroom, dus prima te doen. Van het onheil dat ons niet veel later te wachten staat is nog niets te merken.
LANGER BLIJVEN
Het is dinsdagmiddag 13 juli als de Calypso en Aqua-Lion bij jachthaven Helenawerf in Roermond één overnachting boeken, met het plan om de volgende dag ieder ons weegs te gaan. Buiten de gestaag vallende regen is er geen vuiltje aan de lucht. Diezelfde avond komen er via de media opeens onheilspellende berichten over aankomend extreem weer in Zuid-Limburg, België en Duitsland. Er wordt heel veel regen voorspeld en dat ondervinden we in de uren die volgen. Woensdagochtend besluiten wij gezamenlijk om in ieder geval nog maar een nachtje te blijven. Havenmeester Vivian komt ons in de stromende regen vertellen dat ze onze schepen vanwege het naderende slechte weer graag aan een andere steiger wil hebben, waar ze beter zicht op ons heeft. We verplaatsen onze schepen en verlengen ons verblijf tot zaterdag de 17e. Verder lijkt er nog weinig aan de hand. Dat verandert in de loop van de dag, als duidelijk wordt dat de Maas als gevolg van extreme regenval volkomen onverwachts tot een ongekend hoog zomerpeil gaat komen. Gelukkig liggen wij aan een drijvende steiger.
Als we op donderdag 15 juli wakker worden kunnen we nog gewoon van de steiger naar de wal. Aan het eind van de middag staat de loopbrug echter al onder water en is de steiger al ruim een meter omhoog gegaan! De vaste wal is nu alleen nog via een klein bootje dat we met een touw kunnen overtrekken bereikbaar. Ondertussen laat de gemeente Roermond alle coupures in de kademuren dichten om te voorkomen dat de stad onder water loopt.
EVACUEREN OF NIET?
Vrijdagmorgen komt havenmeester Vivian de in totaal zes passanten aan onze steiger adviseren om een hotelovernachting te overwegen. Het wordt heel spannend komende nacht. De steiger zou boven het hoogste punt van de winter van 1993 kunnen stijgen en dus boven de vaste palen uitkomen. Voor het eerst zouden de in 1993 aangebrachte verlengstukken in de stalen palen worden belast en mee omhoog genomen worden door de steiger. De Roer heeft inmiddels de hoogste waterstand ooit gemeten bereikt en het KNMI geeft code rood af voor Zuid-Limburg. Lokaal valt er meer dan 100 mm regen.
Na het evacuatie advies bel ik onze verzekeringstussenpersoon. Nadat ik hem de situatie heb uitgelegd en het advies van de havenmeester heb voorgelegd, besluit hij ruggespraak te houden met de verzekeringsmaatschappij. Kort daarna belt onze tussenpersoon terug om te laten weten dat het de voorkeur geniet bij het schip te blijven om schade te voorkomen. Zodra de persoonlijke veiligheid echter in het geding komt, is het beter het schip achter te laten en elders te overnachten. Eventuele schade als gevolg van het hoge water is gedekt. Van de zes passanten besluit alleen een Amerikaans echtpaar om een hotel te boeken. De echtparen van de overige vijf schepen blijven aan boord en spreken af om komende nacht wacht te lopen. Iedere twee uur loopt een ander stel over de stei-gers voor inspectie, zodat de rest kan slapen. Op advies van de passanten last de haveneigenaar in allerijl schuine geleiders op alle palen om te zorgen dat de steiger weer op de originele palen terugkomt en niet blijft hangen als het water weer zakt. Het waterpeil stijgt nu met 10 cm per uur…
KOLKENDE WATERMASSA
In de nacht van vrijdag op zaterdag wordt het hoogste niveau bereikt en zijn wij bijna vier meter omhoog gegaan. Alle witte palen die normaal gesproken hoog boven de stalen steiger uitsteken zijn onder water verdwenen. De Maas is voor zover het oog reikt een brede kolkende watermassa geworden. In plaats van in een rustige jachthaven liggen wij nu opeens in de Maas, waar het water met kracht tussen de steigers en boten door stroomt. Het nachtelijke wachtlopen is een heel bijzondere ervaring. Daar loop je dan diep in de nacht samen met je wederhelft met reddingsvest om en een zaklamp in je hand over de steiger te patrouilleren. Ondertussen rijden brandweer en politie af en aan om toezicht te houden over de stad en de bezittingen van de geëvacueerde bewoners.
Zaterdag rond de middag wordt de daling ingezet. Gedurende de middag en de avond controleren wij of de steiger langs de aangelaste schuine geleiders weer om de vaste palen heen zakt. Bij één paal gaat het mis, daar schiet op zondagmorgen in alle vroegte met een luide knal een steigerdeel los. Zondagavond tijdens het zakken van het Maaswater noteert Hanny de hoogst bereikte stand op de paal bij onze boten: 20,80 meter! Het duurt tot dinsdagmorgen tot de kade via de loopbrug weer redelijk normaal bereikbaar is. Pas op woensdagochtend 21 juli wordt het ‘normale’ niveau van 16,70 meter bereikt. Op de kade en op de helling naar de straat is een dikke laag modder achtergebleven.
OPPASSEN GEBLAZEN
Nu de spanning van het hoge water is verdwenen, begint het lange wachten tot het moment dat we weer kunnen varen. De Maas stroomt ongekend hard. Complete boomstammen drijven nog voorbij en zelfs tussen onze boten in de haven drijven grote boomstammen en allerlei stukken hout. Met touwen en vereende krachten trekken we samen met de andere passanten dikke boomstronken uit het water om schade aan onze boten te voorkomen.
Er geldt nog altijd een vaarverbod. Sluis Roermond is zelfs langdurig gestremd, de elektronica is tijdens het hoogwater beschadigd geraakt. Omdat het traject Belfeld – Sambeek nog gestremd is voor de recreatievaart besluiten wij op 26 juli samen met de Aqua-Lion naar Maasbracht te varen om aldaar ofwel via de Brabantste kanalen naar de vrijheid te varen, of alsnog hopelijk via de Maas. Diezelfde middag wordt het traject Belfeld – Sambeek vrijgegeven voor de pleziervaart, waardoor we op 27 juli via het lateraalkanaal en de Maas stroomafwaarts gaan richting thuisfront.
Op advies van één van de samen met ons gestrande pas-santen hebben wij ons ankergerei klaargemaakt om in geval van pech of schade als gevolg van de rommel in de rivier onmiddelijk het anker te kunnen laten zakken. De hefboom heb ik uit de kuipbank gehaald, aan een touwtje voorop vastgemaakt en naast de ankerlier gelegd. Ondanks het opgeheven vaarverbod is het oppassen ge-blazen tijdens het varen. De Maas stroomt hard, stroomafwaarts gaan we zeker 4 km/u sneller dan normaal. We maken dan ook dankbaar gebruik van onze AIS, waarmee we de beroepsvaart op afstand zien aankomen en zo tijdig kunnen anticiperen. Er ligt behoorlijk wat rommel in het water, voornamelijk takken en boomstammen. Een dood paard dat vastgebonden bij sluis Linne nog in het water ligt geeft een akelig aanzien. Ook de betonning ligt lang niet overal op zijn plek. Door het extreme hoge water zijn tonnen los van de bodem gekomen, weggedreven en soms elders geklusterd. Op veel plekken zien we peilboten van Rijkswaterstaat bodemonderzoek doen.
Eenmaal weer in onze veilige thuishaven kijken we terug op een bijzondere vakantie, die voor ons zonder nare gevolgen is verlopen. Daarbij hebben wij het geluk dat we de tijd aan onszelf hebben en geen stress ondervonden van het feit dat één overnachting in Roermond uitmondde in een verblijf van dertien volle dagen. Vaste ligplaatshouders in Roermond die juist in die periode hun vaarvakantie van twee weken gepland hadden, zagen die letterlijk in het water vallen… 
INFORMATIEVOORZIENINGEenmaal bewust van het naderende onheil, konden wij het stijgen en dalen van het Maaswater goed volgen via de volgende kanalen:
- De app ‘Het Getij’, dat de astronomische getijdeverwachting en de actuele waterhoogtemetingen op alle 236 meetpunten van Rijkswaterstaat toont
- Op www.waterinfo.rws.nl waar we de grafieken met waterstanden van het traject tussen Sluis Linne beneden en Sluis Roermond nauwgezet in de gaten hielden. De grafieken gaven een goed voorspellend beeld.
- De Facebookgroep ‘Meuse Namuroise’ gaf ons een beeld van wat ons nog aan hoeveelheid water te wachten stond.
- De persconferenties op de nationale tv en die op regionale omroep L1.
Toen het Maaswater weer tot een redelijk niveau was gezakt belandden wij in een soort informatievacuüm. Het was vrijwel ondoenlijk om informatie te verkrijgen over het weer vrijgeven van de vaarweg voor de recreatievaart. Er zat voor ons niets anders op dan vele malen per dag de websites waterinfo.rws.nl en vaarweginformatie.nl en Teletekst pagina 721 te raadplegen. In de haven gaf men wel aan dat er een vaarverbod was, maar de havenmeester kon ons er niet bij vertellen wanneer wij zouden kunnen vertrekken.Andere vrienden van ons waren met hun schip in Maasbracht gestrand. In de middag van 22 juli hoorden zij via de marifoon van Sluis Panheel dat zij mochten vertrekken en via deze sluis het kanaal Wessem-Nederweert op mochten. Zij vertrokken direct samen met enkele andere schepen. Een schip van RWS hield de plezierschippers aan, de dienstdoende medewerkers aan boord bleken nog niet op de hoogte van het zojuist opgeheven vaarverbod op dit traject. Voor watersporters die zonder tv, internet of smartphone op pad gaan lijkt het ons heel lastig om bij dergelijke uitspattingen van de natuur op de hoogte te blijven van de situatie.
OP DE GROTE RIVIEREN ALS HET WATER TOT DE LIPPEN STAAT
ADVIEZEN VAN DE EXPERTS
Het plotselinge hoge water waar Albert en Hanny Remmelts afgelopen zomer door werden overvallen is een uitzonderlijk. Toch is het in verband met de klimaatverandering mogelijk dat dergelijke extreme omstandigheden in de toekomst vaker zullen voorkomen. Hoe kun je dan het beste handelen en wat zijn de meest betrouwbare informatiebronnen voor de recreatievaarder in dergelijke situaties?
TEKST: YVONNE ZWAAN IN SAMENWERKING MET ‘VAREN DOE JE SAMEN!’ – FOTO’S: RIJKSWATERSTAAT
De ervaringen van Albert en Hanny Remmelts laten zien hoe belangrijk het is goed voorbereid op reis te gaan. Dat begint al bij het inwinnen van informatie over mogelijke stremmingen op de vaarwegen die je van plan bent te gaan nemen. De meest betrouwbare en actuele bron is Vaarweginformatie (www.vaarweginformatie.nl) van Rijkswaterstaat (RWS). En hoewel het misschien wat ouderwets klinkt, ook op NOS Teletekst vanaf pagina 721 (ook online vindbaar via https://nos.nl/teletekst) is informatie over de Nederlandse vaarwegen te vinden. Daarnaast kun je altijd contact opnemen met een verkeerspost van RWS, via de marifoon of telefoon. RWS en ook veel mobiele verkeersleiders zijn actief op Twitter en andere sociale media. De moeite van het volgen waard!
Daarnaast is het altijd verstandig om voor vertrek het anker gebruiksklaar te maken. In het geval van sterke stroming kun je ervoor kiezen om een los anker klaar te leggen op het voordek. Zo kun je het in geval van nood direct inzetten en kun je grotere problemen voorkomen. Zorg bij sterke stroming of harde wind dan wel voor een lange, sterke lijn aan het anker. En niet te vergeten… zorg dat het uiteinde van de lijn om je bolder zit.
POSITIEBEPALING
Tijdens het varen is het belangrijk dat je altijd weet waar je je bevindt. Mocht er zich dan iets voordoen, dan weet je waar de dichtstbijzijnde haven is die je zou kunnen aanlopen of kun je hulpdiensten aangeven waar ze naartoe moeten komen. Om je te helpen bij het bepalen van je positie staan langs rivieren en kanalen zogenoemde kilometerraaipalen, die de afstand aangeven tot het begin van de vaarweg.
Mocht je overvallen worden door sterke stroming als je stroomopwaarts vaart, dan heb je meer motorvermogen nodig dan gebruikelijk. De motor wordt dan dus zwaarder belast. Daarom is extra aandacht voor de motortemperatuur en de koelvloeistof nodig. Vaar je stroomafwaarts, realiseer je dan dat je slecht kunt manoeuvreren en overweeg of het wellicht verstandiger is je tocht stroomopwaarts af te maken, of naar een veilige haven te varen.
AANLEGGEN
Is er sprake van hoog water, zorg dan als het mogelijk is dat je aanlegt langs een drijvende steiger, zoals in het artikel over de Calypso werd beschreven. Overleg altijd met de havenmeester over de beste oplossing, zo voorkom je problemen als bijvoorbeeld het risico bestaat dat het water zodanig gaat stijgen dat de geleidepalen niet hoog genoeg zijn. Leg je aan langs een kade van een rivier, doe dit dan tegen de stroom in. De voorzijde van je schip heeft immers minder weerstand dan de achterzijde. Leg als eerste de voortros vast. Gebruik lange sterke lijnen, misschien dubbele lijnen, waardoor er meer rek in de lijn zit en je een hogere waterstand kunt opvangen.
De passanten in de haven van Helenawerf in Roermond kregen op een gegeven moment het advies de boot te verlaten en in een nabijgelegen hotel te overnachten. Vijf van de zes passanten besloten dit niet te doen. Wat de beste keuze is, hangt af van de situatie. Daarbij moet de persoonlijke veiligheid altijd prioriteit blijven. Overleg met de verzekering, zoals de bemanning van de Calypso gedaan heeft, is verstandig. Daarnaast is het in zo’n situatie ook aan te bevelen om wacht te lopen of in ieder geval heel regelmatig te controleren of de lijnen nog in orde zijn en nog goed vastzitten.
VEILIGHEID VOOROP
Suzanne Maas, woordvoerder van RWS, erkent naar aanleiding van de gebeurtenissen van afgelopen zomer dat de informatievoorziening voor de pleziervaart in dergelijke uitzonderlijke gevallen completer kan. Al is dat geen eenvoudige opgave. “In de zomer van 2021 hadden we echt te maken met een uitzonderlijke periode. Wij snappen dat het voor de pleziervaart lastig was om niet de gekozen route te kunnen varen. Om zelfs dagen ergens vast te liggen, daarvoor ga je niet het water op met je mooie boot. De vakantie valt dan letterlijk in het water. Echter, de risico’s waren zo groot dat wij ons vanuit veiligheidsoverwegingen genoodzaakt zagen de vaarweg lang gestremd te houden. We vonden het ook best ingewikkeld om te bepalen wanneer de recreant weer kon varen. Er dreven namelijk veel niet direct zichtbare zaken rond in het water, zoals boomstammen, huisraad en scherpe voorwerpen. Daar wil je niet tegenaan komen. We hebben dagenlang werk gehad aan het uit het water takelen van grote takken en boomstronken. Bovendien lag de betonning op veel locaties niet meer op zijn plek, waardoor niet meer te zien was waar de vaargeul begon of ophield. Dat moest eerst allemaal weer worden hersteld.”
“De binnenvaartschippers worden via BAS (Berichten aan de Scheepvaart, red.) goed op de hoogte gehouden. Daar zijn we prima op ingericht. Voor de recreatievaart is de informatie ook beschikbaar, maar te versnipperd op allerlei websites te vinden. Wat we van de situatie van afgelopen zomer hebben geleerd is dat dat mogelijk beter moet. Een recreant is zelf verantwoordelijk voor het inwinnen van informatie, maar de manier waarop wij die als Rijkswaterstaat en onze partners aanbieden kan completer. Bovendien zou de informatie beter moeten worden samengebracht op één plaats. De beste bron om te raadplegen is de website www.vaarweginformatie.nl. Daarnaast vindt je ook op www.varendoejesamen.nl veel nuttige adviezen en links.” “Het duurde soms wat lang voordat we informatie konden delen afgelopen zomer omdat we zelf ook heel goed wilden checken wat we weer konden vrijgeven. Want lag de betonning alweer op zijn plek? Was de stroming niet te sterk? Het kostte ons veel tijd en mankracht om dat te kunnen vaststellen. Daarom liet duidelijkheid over het al dan niet bevaarbaar zijn van bepaalde trajecten lang op zich wachten. Al met al een goede reden om hier nog eens naar te kijken en dat gaan we ook doen.”
